የቤት የኪራይ ውል እና ተያያዥ የግብር አወሳሰን ላይ መደረግ ያለባቸው ጥንቃቄዎች

በኢትዮጵያ የሪል ስቴት ዘርፉ ከፍተኛ ለውጥ እያስመዘገበ ሲሆን በተለይ ከቅርብ ጊዜ የህግ ለውጦች   ወዲህ ለምሳሌ የቤቶች ኪራይ ቁጥጥርና አስተዳደር አዋጅ ቁጥር 1320/2024 እና በ2025 የወጣው አዋጅ የውጭ ሀገር ዜጎች የመኖሪያ ቤት ባለቤት እንዲሆኑ መፍቀዱ  ከቤት ቤት የሚደረጉ የኪራይ ውል ወይም ኮንትራት ላይ አዳዲስ እድሎችን ከፍቷል።

እነዚህ ውሎች እንደ ሊዝ፣ የሽያጭ ወይም የንብረት ልውውጥ ያሉ ስምምነቶችን የሚያካትቱ ናቸው። ታድይ ተገዢነትን እና ፍትሃዊነትን ለማረጋገጥ የኢትዮጵያን የህግ መርሆች እና የታክስ ግዴታዎችን በጥንቃቄ መመርመርን ይጠይቃሉ። አከራይ፣ ተከራይ፣ ገዥ፣ ሻጭ ወይም ባለሀብት፣ ለጋራ ተግዳሮቶች መፍትሄዎችን እና የእነዚህን ኮንትራቶች የግብር አንድምታ መረዳት ወሳኝ ነው።ይህ ጦማር በኢትዮጵያ ውስጥ የቤት ለቤት ውሎችን ለማዘጋጀት እና ለማሳለጥ የሚረዱ ተግባራዊ መፍትሄዎችን ይዳስሳል። እናም ለህግ ተገዢ እንዲሆኑ እና በገንዘብ ረገድ ጠንቃቃ እንዲሆኑ ቁልፍ የግብር ሁኔታዎችንም ይዘረዝራል። 

በኢትዮጵያ የሚደረጉ የቤት ኪራይ ውሎችን ስለመረዳት 

በኢትዮጵያ ውስጥ  የሚደረጉ አከራይ ተከራይ ውሎች በግለሰቦች ወይም በድርጅቶች  መካከል የመኖሪያ እና የንግድ ቤቶችን ለመከራየት፣ ለመሸጥ ወይም ለመለዋወጥ የሚደረጉ ስምምነቶችን ያካትታል። እነዚህ የአከራይ ተከራይ ውሎች የሚተዳደሩት በኢትዮጵያ የፍትሐ ብሔር ሕግ (1960)፣ በቤቶች ኪራይ ቁጥጥርና አስተዳደር አዋጅ ቁጥር 1320/2024፣ ለውጭ አገር ዜጎች በ2025 የወጣው የቤት ባለቤትነት አዋጅ ላይ መሰረት አድርገው ነው።

ይህ የቤት ኪራይ ውል በምትዋዋሉበት ግዜ አስገዳጅ የሕግ ድንጋጌዎችን እስካከበሩ ድረስ ይህ ውል በህግ ፊት ማለትም የፍትሐ ብሔር ሕጉ ኮንትራቶች ወይም ውሎች በተዋዋይ ወገኖች መካከል እንደ ሕግ አስገዳጅ መሆናቸውን አፅንዖት ይሰጣል ።  በውል ላይ ያሉ የውሎች አንቀጾች ግልጽነት ሊኖራቸው ይገባል ምክንያቱም በተዋዋይ መሀከል ሊፈጠር ወይንም ሊኖር የሚችልን አለመግባባቶችን ለማስወገድ እጅግ በጣም አስፈላጊ ነው። በተጨማሪም ውሎች አሻሚ ካልሆኑ ወይም ፍትሃዊነት ካልጎደላቸው በስተቀር በህጋዊ ክርክሮች ወቅት ፣ ፍርድ ቤቶች በውሉ ውስጥ በተገለፀው ግልፅ አላማ ላይ ያተኩራሉ እናም  ቅድሚያ  ይሰጣሉ ።የበለጠ ግልጽ ለማድረግ ውል ስትዋዋሉ በውሉ ላይ የሚገለጹ አንቀጾች ግልጽነት ካለቸው ወይንም ውሎቹ ግልጽ ከሆኑ ፍርድ ቤቱ በራሱ አለምንም ክርክር ይቀበልዋል።

የቤት ኪራይ ውል ላይ የሚገጥሙ የተለመዱ ተግዳሮቶች

1. አሻሚ የውል ውሎች፡ በሊዝ ወይም በሽያጭ ስምምነቶች ውስጥ ግልጽ ያልሆኑ ሊዝ ወይም ግልጽ ያልሆኑ የሽያጭ ውሎች ብዙውን ጊዜ በኪራይ፣ የጥገና ኃላፊነቶች ወይም በንብረት ሁኔታዎች ላይ አለመግባባቶችን ያስከትላሉ።

2. የምዝገባ መስፈርቶችን አለማክበር፡- የሚደረጉ ውሎች በህጋዊ የመንግስት ቢሮች በመሄድ አለማድረግ፣ በሰነዶች ምዝገባ ኤጀንሲ ወይንም ከወረዳው የቤቶች አስተዳደር ጋር የሊዝ ስምምነቶችን አለመመዝገብ ኮንትራቶችን ውድቅ ሊያደርግ ይችላል።

3. ከቤት ጋር ተያያዥ የሆን የታክስ ግንዛቤ ማጣት፡- ብዙ ግለሰቦች እንደ የኪራይ የገቢ ግብር ወይም የንብረት ማስተላለፊያ ታክስ ያሉ የግብር ግዴታዎችን ችላ ይሉታል።  ይህም ለቅጣት ይዳርጋል።

4. የባለቤትነት አለመግባባቶች አለማረጋገጥ፡ ትክክለኛውን የባለቤትነት ሁኔታ ካለማረጋገጥ ገዢዎች ከህጋዊ ውዝግቦች ጋር ንብረቶችን የመግዛት አደጋ የመጋለጥ እድል ። በንብረት ላይ የይገባኛል ጥያቄ ( legal encumbrances.) እንዳለ አለማረጋገጥ። ማለትም የባለቤቱን አጠቃቀም ወይም ማስተላለፍ ሊገድብ ለሚችል ማንኛውም የይገባኛል ጥያቄ ሕጋዊ ሁኔታ እንዳለ አለማወቅ። ለምሳሌ እዳዎች የተለመዱ የመያዣ ዓይነቶች ናቸው።  እና ሌላ አካል በንብረቱ ላይ ያለውን የፋይናንሺያል ወይም የገንዘብ ጥያቄ ይወክላል፣ ብዙ ጊዜ ባልተከፈሉ እዳዎች እንደ ሞርጌጅ፣ ታክስ ወይም ለኮንትራክተሮች ያልተከፈሉ ክፍያዎች ሊሆኑ ይችላሉ ።

5. የውጭ አገር ባለቤትነት ላይ ያሉ ውስብስብ ነገሮች፡- የውጭ አገር ዜጎች ከቤት ወደ ቤት ውል ሲገቡ ልዩ የህግ እና የአሰራር መሰናክሎች ያጋጥማቸዋል።

ውጤታማ የሆነ የቤት ኪራይ ውሎችን ለማድረግ የሚጠቅሙ መፍትሄዎች

እነዚህን ተግዳሮቶች ለመፍታት በኢትዮጵያ ህግ እና ምርጥ ተሞክሮዎች ላይ የተመሰረቱትን የሚከተሉትን መፍትሄዎች እንመልከት።

1. ግልጽ እና ልዩ የኮንትራቶች ረቂቅ ማዘጋጀት 

ተፈጻሚነትን እና ግልፅነትን ለማረጋገጥ በኢትዮጵያ ህግ መሰረት የጽሁፍ ውል በጣም ይመከራል (የፍትሐ ብሔር ህግ፣ አንቀ. 1720)። ለኪራይ ውል የቤቶች ኪራይ ቁጥጥርና አስተዳደር አዋጅ ቁጥር 1320/2024 መሰረት በማድረግ ሁሉም የመኖሪያ ቤቶች የሊዝ ስምምነቶች በጽሁፍ እንዲፈራረሙ  እና በተፈራረሙ  በ30 ቀናት ውስጥ በወረዳው(በዲስትሪክቱ) ቤቶች አስተዳደር ጽሕፈት ቤት እንዲመዘገቡ  እና እንዲረጋገጡ ይደነግጋል። በኮንትራትዎ ውስጥ የሚከተሉትን ማካተት አለባችሁ።

• የውል ፈጻሚዎች ዝርዝር፡ ሙሉ ስሞች፣ አድራሻዎች እና የሁለቱም ወገኖች የታክስ መለያ ቁጥሮች (TINs)።

• የንብረት መግለጫ፡ ቦታ እና ሁኔታን ጨምሮ የንብረቱ ትክክለኛ ዝርዝሮች።

• ውሎች እና የውል ሁኔታዎች፡ የኪራይ ወይም የመሸጫ ዋጋን፣ የመክፈያ ዘዴዎችን (በባንክ ወይም በኤሌክትሮኒክስ መንገድ)፣ የሚቆይበትን ጊዜ (ለመኖሪያ ውል ከሆነ ቢያንስ ለሁለት ዓመታት የተስማማችሁት ነገር  ከሌለ በስተቀር) እና የጥገና ኃላፊነቶችን ይግለጹ።

• የዉል ማቋረጫ አንቀጾች፡ በሚቋረጡ ግዜ ያሉ ሁኔታዎችን ይግለጹ፣ ለምሳሌ የተከራዮች የሁለት ወር ማስታወቂያ ወይም የስድስት ወር የባለቤትነት ማስተላለፍ ማስታወቂያ (አዋጅ ቁጥር 1320/2024)።

• የአስተዳደር ህግ፡- በህግ የዳኝነት አለመግባባቶችን ለማስወገድ ውሉ የሚመራው በኢትዮፒያ ህግ መስረት ላይ እንደሆነ መግለጽ።

ውሉን ለማርቀቅ ወይም ለመገምገም ጠበቃን ማሳተፍ ያስፈልጋል። ምክንያቱም የህግ መስፈርቶችን መከበራቸውን ለማረጋገጥ እና አሻሚነትን ለመቀንስ ይረዳል። ለውጭ ሀገር ዜጎች የህግ አማካሪ በ2025 የቤት ባለቤትነት አዋጅ መሰረት የባለቤትነት መብትን ሊያብራራም ይችላል።

2. ኮንትራቶችን በፍጥነት ይመዝገቡ

በ2024 አዋጅ የሊዝ ውል መሰረት ኮንትራቶችን በ30 ቀናት ውስጥ እንዲመዘገብ ያስገድዳል።  ባለማክበር እስከ ሶስት ወር የሚደርስ የቤት ኪራይ ቅጣት ያስቀጣል። ምክንያቱም ከወረዳው (ድስትሪክቱ) የቤቶች አስተዳደር ጋር መመዝገብ የውሉን ትክክለኛነት ያረጋግጣል እና ሁለቱንም ወገኖች ስለሚከላከል ነው። .ለንብረት ሽያጭ ቢፈለግ  እንኳ በጠበቃ በኩል የንብረት ማዕረግ  ( Property Title) በማካሄድ ሻጩ ግልጽ የባለቤትነት መብት እንዳለው ስለሚያረጋግጥ ነው ። ይህም  የወደፊት አለመግባባቶችንም ጭምር ያስወግዳል። 

3. የውጭ ዜጎች ለባለቤትነት እና ለኢንቨስትመንት የሚያስችላቸውን አስፈላጊ ጉዳዮችን መጨረስ

እ.ኤ.አ. በ 2025 የወጣው የቤት ባለቤትነት አዋጅ የውጭ ዜጎች የመኖሪያ ሪል እስቴት ባለቤት እንዲሆኑ ይፈቅዳል። ኢንቨስትመንትን ለማሳደግ እና የሪል እስቴትን ዘርፍ ለማነቃቃት ይህ ትልቅ ለውጥ ነው። ይሁን እንጂ የውጭ አገር ገዢዎች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው:

• ህጋዊ አካሄዶችን ያክብሩ፡ ከአካባቢው ማዘጋጃ ቤቶች አስፈላጊ ፈቃዶችን ያግኙ እናም ሁሉም ግብሮች ለምስሌ እንደ የንብረት ማስተላለፍ ታክስ ያሉትን መከፈላቸውን ያረጋግጡ።

• ገደቦችን ማወቅ፡ ባለቤትነት በኢትዮጵያ ህጎች ተገዢ ነው።  እናም ከገዢው ሀገር ጋር የሚደረጉ የሁለትዮሽ ስምምነቶች ውሎች ላይ ተጽእኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ።

• ፋይናንሲንግ ደህንነቱ የተጠበቀ መሆኑን ያረጋግጡ፡ የውጭ ዜጎች እንደ ኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ካሉ ባንኮች የንብረት ብድርን መሞከር  ይችላሉ፣ ምንም እንኳን ከፍተኛ የቤት ማስያዣ ዋጋ (ከ14-18 በመቶ ለ20 ዓመታት) ስላለው ሌላ የፋይናንስ አማራጮችን ማሰስ ሊያስፈልግ እንደሚችል ግንዛቤ ሊኖር ያስፈልጋል።

የኢትዮጵያ ህግን ከሚያውቅ የሀገር ውስጥ የህግ ባለሙያ ወይም የሪል እስቴት ወኪል ጋር መተባበር ሂደቱን ማቀላጠፍ እና ተገዢነትን ማረጋገጥ ይቻላል።

4.አለመግባባቶችን በሰላም መፍታት

የኢትዮጵያ ህግ በ ዕርቅ አሰራር አዋጅ ቁጥር 1237/2021 በተገለጸው መሰረት በሰላማዊ መንገድ መፍታትን ያበረታታል። ስለዚህ አለመግባባቶች ከተፈጠሩ ተዋዋይ ወገኖች የሚከተሉትን ማድረግ ይችላሉ:

• በቀጥታ መደራደር፡ ጉዳዮችን በጋራ ስምምነት ለመፍታት መሞከር።

• የማስታረቅ ዳኝነትን ( Arbitration) መጠቀም፡ አለመግባባቶችን ባቅራቢያ ወደ አሉ የንግድ ምክር ቤት የ Arbitration ማዕከል መሄድ። በተለይም ለንግድ ውል በተመለከተ።

• የፍርድ ቤት ጣልቃ ገብነትን እንዲኖር ማድረግ፡ ከላይ ያሉት ካልተሳካ፣ በመጨረሻ የኢትዮጵያ ፍርድ ቤቶች በተከራካሪ ወገኖች ፍላጎት እና ፍትሃዊ መርሆዎች ላይ በመመስረት ውሎችን ሊተረጉሙ ይችላሉ (የፍትሐ ብሔር ሕግ፣ አርት. 1734፣ 1738)።

ቤቶችን በማከራይት በሚደረጉ ውሎች ላይ ያሉ የታክስ ሁኔታዎች 

ቅጣቶችን ለማስወገድ እና የፋይናንስ ግልጽነትን ለማረጋገጥ ከቤት ወደ ቤት በሚደረጉ ኮንትራቶች ላይ የታክስ ህጎችን ማክበር ወሳኝ ነው። በኢትዮጵያ ህግ መሰረት ዋና ዋና የግብር ግዴታዎች ከዚህ በታች ቀርበዋል።

1. የኪራይ ገቢ ግብር

የኪራይ ገቢ የሚያገኙ አከራዮች በገቢ ግብር አዋጅ ቁጥር 979/2016 መሰረት የገቢ ታክስ ይጠበቅባቸዋል። የግብር መጠኑ በዓመት ገቢ ላይ በመመስረት ከ 0% እስከ 35% በግዜ ሂደት ሊደርስ የሚችል ነው። 

ለምሳሌ፡-

• ጠቅላላ የኪራይ ገቢ(Gross Rental Income:)፡- አንድ አከራይ 20,000 ብር ወርሃዊ (240,000 ብር በዓመት) የሚያገኝ ከሆነ በ35% የሚከፈለው ታክስ ከፍተኛ ሊሆን ይችላል። ስለዚህ አከራዮች በተለምዶ ከንብረቱ ጋር የተያያዙ አንዳንድ ወጪዎችን መቀነስ ይችላሉ። ለምሳሌ፡-የንብረት ጥገና ወጪዎች፣ የንብረት አስተዳደር ክፍያዎች፣ የሞርጌጅ ወለድ (የሚመለከተው ከሆነ)፣ የንብረት ግብር፣ የዋጋ ቅነሳ (Depreciation) እና የመሳሰሉትን መያዝ እና የሚከፈለውን ክፍያ ማስተካከል ይችላሉ።  (ለምሳሌ፣ አከራዩ ወርሃዊ 10,000 ብር ተቀናሽ ወጪ ካለው የሚከፈለው ገቢ ግብር በ 10,000 ብቻ ይሆናል። ያ ማለት በ 35% ላይ ግብር ሲታሰብ ወርሃዊ ታክስ = 10,000 * 0.35 = 3,500 ብር እና አመታዊው  ግብር ደሞ 42,000 ብር ይሆናል ማለት ነው። ስለዚህ ይህን ማወቅን መገንዘብ ያስፈልጋል። ይበልጥ ለመረዳት ከታች ያለውን ቪዲዮ ይመልከቱ። 

• ያልተያዙ ንብረቶች (Unoccupied Properties)፡ በአዋጅ መሰረት አንድ ንብረት ከስድስት ወር በላይ ሳያዝ ከቆየ፣ አከራዮች አሁንም በገቢያ ዋጋ መሰረት የኪራይ ገቢ ግብር መክፈል እንዳለባቸው ይደነግጋል(አዋጅ ቁጥር 1320/2024)። ስለዚህ አንድን ንብረት ለመተው ሲወስኑ ወይም በተለያዩ ምክንያቶች ከስድስት ወር በላይ መከራያት ያልቻሉ እንደሆነ የግብር ጫና ሊኖር እንደሚችል ግምት ውስጥ ማስገባት አለባችው።

አከራዮች TIN ወስደው አመታዊ የግብር ተመላሾችን ለኢትዮጵያ ገቢዎች ባለስልጣን ማቅረብ አለባቸው።

2. የንብረት ማስተላለፍ ግብር (Property Transfer Tax)

ለንብረት ሽያጮች፣ ገዢዎች እና ሻጮች የንብረት ማስተላለፊያ ታክስ መክፈል አለባቸው። የሚከፍሉትም በንብረቱ ዋጋ ላይ በመመስረት በመቶኛ በማስላት ነው። በቦታው ያሉ ደንቦችን እና ህጎችን ባማከለ መልኩ ትክክለኛ ክፍያ ለመክፈል በጠበቃ በኩል ማረጋገጡ የተሻለ ነው። ምክንያቱም ይህን ክፍያ አለመክፈል የባለቤትነት መብትን በሚተላለፍበት ጊዜ ህጋዊ ችግሮች ሊያስከትል ይችላል። 

3. ተጨማሪ እሴት ታክስ (ተእታ) (VAT)

አንድ ኮንትራክተር ወይም የሪል እስቴት ወኪል ከቤት ወደ ቤት ከሚደረጉ ኮንትራቶች (ለምሳሌ ከንብረት አስተዳደር ወይም ደላላ) ጋር የተያያዙ አገልግሎቶችን የሚያቀርብ ከሆነ አመታዊ ትርፋቸው ከ 500,000 ብር በላይ ከሆነ ለተጨማሪ እሴት ታክስ መመዝገብ ሊያስፈልጋቸው ይችላል። መደበኛ የተጨማሪ እሴት ታክስ መጠን 15% ነው።  ይህም በአገልግሎቶች ላይ መክፈል እና ለግብር ባለስልጣናት መላክ አለበት። .

4. የተቀናሽ ግብር(Withholding Tax)

ኩባንያዎች ገለልተኛ ኮንትራክተሮችን የሚሳተፉ  ማለትም ኮንትራክተሮች ከቤት በተያያዘ አገልግሎት የሚሰጡ ከሆነ  (ለምሳሌ ለንብረት ጥገና, ጽዳት እና ሌሎች ተዛማጅ ስራዎች.) ከሚክፍሏቸው ክፍያዎች  2% እንደ ተቀናሽ ታክስ መያዝ አለባቸው።  ይህንንም ሪፖርት ማድረግ እና ከገቢ ታክስ ላይ ተቋራጩ ማድረግ ሊኖርባችሁ ይችላል።

5. ለባለሀብቶች የግብር ማበረታቻዎች (Tax Incentives for Investors)

በሪል ስቴት ውስጥ ያሉ የውጭ ባለሀብቶች በኢንቬስትሜንት አዋጁ መሠረት ከታክስ ማበረታቻዎች ለምሳሌ በካፒታል ዕቃዎች ላይ ከቀረጥ ነፃ ወይም የገቢ ግብር በዓላት እስከ 10 ዓመታት ድረስ በኢንዱስትሪ ፓርኮች ለሚሠሩ ፕሮጀክቶች ሊጠቀሙ ይችላሉ። እነዚህ ማበረታቻዎች የመዋዕለ ንዋይ ንብረቶችን የሚያካትቱ ከቤት ወደ ቤት ኮንትራቶች ላይ የፋይናንስ ሸክምን ሊቀንሱ ይችላሉ። ስለዚህ ይህን ከግንዛቤ ማስገባት ያስፈልጋል። 

ከቤት ኪራይ ግቢ ላይ የሚነሱ አንገብጋቢ ጥያቄዎች

1. የኪራይ ግብሩን አከራይ ነው ወይስ ተከራይ ነው መክፈል የሚገደደው?

የኪራይ ግብሩን የመክፈል ግዴታ ያለበት አከራዩ (ባለቤቱ) ነው። ተከራዩ ግብር የመክፈል ግዴታ የለበትም፣ ነገር ግን አከራዩ ግብሩን መክፈሉን የማረጋገጥ እና አስፈላጊ ከሆነ ለግብር ባለስልጣን የማሳወቅ ግዴታ ሊኖረው ይችላል።

2. በውልና ማስረጃ የተዋዋላቹት በወር የኪራይ መጠኑ 10,000 ብር ሆኖ ገቢ መስሪያቤቱ 40,000 ብር ማድረግ ይችላል?

የገቢዎች መስሪያ ቤት የኪራይ ገቢውን መጠን ከውሉ ውጪ ወደ 40,000 ብር ከፍ ሊያደርግ የሚችለው በቂ እና ተጨባጭ ማስረጃ ካለው ብቻ ነው (ለምሳሌ የኪራይ ውሉ ትክክለኛውን ገቢ የማያሳይ ከሆነ ወይም ተመሳሳይ ንብረቶች በከፍተኛ ዋጋ የሚከራዩ ከሆነ)። ያለበለዚያ በውሉ ላይ በተጠቀሰው መጠን መሰረት ግብር ሊከፈል ይገባል።

3. ደረሰኝ ማሳተም ይገደዳሉ?

አከራዩ የኪራይ ገቢውን ለመቀበል ደረሰኝ ማሳተም እና ለተከራዩ መስጠት ግዴታ አለበት። ይህ የግብር ህግን ለማክበር እና ገቢውን በትክክል ለመመዝገብ አስፈላጊ ነው።

4. አከራዩ ግለሰብ ግብር ከፋይ እና ድርጅት ግብር ከፋይ ላይ ተፈጻሚ የሚሆነው ምጣንዎች ተመሳሳያ ነው?

አከራዩ ግለሰብ እና አከራይ ድርጅት ላይ የሚፈጸመው የግብር ምጣኔ (tax rate) የተለያየ ሊሆን ይችላል። እንደ አገሪቱ የግብር ህግ፣ ለግለሰቦች እና ለድርጅቶች የተለያዩ የገቢ ግብር ምጣኔዎች ሊኖሩ ይችላሉ።

5. ተከራዩ ከቤቱ ክራይ ወጪ ራሱ ለቤቱ እድሳት ወይም ማሻሻያ ቢከፍል የግብር አወሳሰኑ እንዴት ይሆናል?

ተከራዩ ለቤቱ እድሳት ወይም ማሻሻያ ወጪዎችን በራሱ ከከፈለ፣ ይህ ወጪ ከኪራይ ገቢው ላይ እንደ ወጪ ሊቀነስ ይችል እንደሆነ በአገሪቱ የግብር ህግ ይወሰናል። በአንዳንድ ሁኔታዎች፣ ይህ ወጪ እንደ የኪራይ ወጪ ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል፣ ነገር ግን ይህንን ለማድረግ የተወሰኑ መስፈርቶች ሊኖሩ ይችላሉ።

6. ተከራይቶ ማከራየት ከገቢ ህጉ አንጻር እንዴት ይታያል?

አንድ ሰው ንብረት ተከራይቶ ለሌላ ሰው የሚያከራየው ከሆነ (subletting)፣ ከዚህ ንዑስ ኪራይ የሚያገኘው ገቢ እንደ ገቢ ይቆጠራል እና በገቢ ህጉ መሰረት ግብር ሊከፈልበት ይችላል። ይህ ገቢ እንደ ንግድ ገቢ ተደርጎ ሊወሰድ እና ተገቢው የግብር ህጎች ሊተገበሩበት ይችላሉ።

ማጠቃለያ

በኢትዮጵያ ውስጥ በአከራይ ተከራይ መካከል የሚደረጉ ውሎችን በእውቀት ላይ የተመሰረተ ለማድረግ የሕግ መርሆችን እና የታክስ ግዴታዎችን በግልፅ መረዳትን ይጠይቃል። ትክክለኛ ውሎችን በማዘጋጀት፣ ስምምነቶችን በአፋጣኝ በመመዝገብ እና የታክስ ኃላፊነቶችን በመወጣት የተለመዱ ተግዳሮቶችን ማስወገድ እና የግብይት ልውውጥን ማረጋገጥ ይችላሉ።

ለውጭ አገር ዜጎች፣ የ2025 የቤት ባለቤትነት አዋጅ አስደሳች እድሎችን ከፍቷል፣ ነገር ግን የሀገር ውስጥ ህጎችን ማክበር አስፈላጊ ነው። ሲከራዩ፣ ሲገዙ ወይም ሲሸጡ፣ ከሀገር ውስጥ ባለሙያዎች ጋር በመተባበር እና በመረጃ ላይ በመስረት በኢትዮጵያ የሪል እስቴት ገበያ ውስጥ ስኬታማ ለመሆን ይረዳዎታል። የሚጠይቁት ጥያቄ ወይም የሚያጋሩት ልምዶች ካሎት ከታች አስተያየት መስጫ ላይ ማስፈር ትችላላችሁ ወይም በቅርብ ያለን የህግ ባለሙያ ያነጋግሩ!

ምንጮች፡- የኢትዮጵያ የፍትሐ ብሔር ሕግ (1960)፣ የቤቶች ኪራይ ቁጥጥርና አስተዳደር አዋጅ ቁጥር 1320/2024፣ የቤት ባለቤትነት አዋጅ (2025)፣ የገቢ ግብር አዋጅ ቁጥር 979/2016::